Autor: dr Alicja Strzelecka-Lemiech

Granice odgrywają ważną rolę w przestrzeni fizycznej, emocjonalnej i duchowej każdego z nas, zarówno dorosłego jak i dziecka. Który z rodziców nie słyszał o znaczeniu stawiania granic dziecku dla jego przyszłego rozwoju, szczęścia i funkcjonowania w społeczeństwie? Niestety, wokół tego tematu narosło wiele mitów i nieporozumień, a duża część dorosłych obawia się zarzutu o tak zwane „bezstresowe wychowywanie” swojej pociechy.

Doświadczenie granic
Czym więc są granice? Dlaczego ich rola jest tak ważna w relacji rodziców i dzieci? Wyznaczając własne granice, określamy, co jest dla nas dopuszczalne, a co nie, co narusza nasze potrzeby lub wartości, co lubimy, a co nam się nie podoba, co odrzucamy, a w co się angażujemy. Kiedy godzimy się na coś, czego tak naprawdę nie chcemy, lub kiedy ignorujemy krzywdzące nas zachowanie, zaburza to łączącą nas z dzieckiem więź. Dziecko nie ma jasności co do tego, gdzie jest nasza granica, kim jesteśmy i czuje się zagubione. Taka postawa wywołuje również w nas wiele negatywnych uczuć w stosunku do dziecka, co sprawia, że mamy ochotę się od niego odsunąć. Odmawianie dziecku to również branie odpowiedzialności za swoje życie i zaspokojenie swoich potrzeb, a właśnie przy dorosłym, który to potrafi, dzieci czują się bezpiecznie. Dla dziecka natomiast doświadczenie granic i potrzeb bliskiej osoby to podstawowy warunek ćwiczenia potrzebnych w przyszłości kompetencji społecznych.

Kiedy odmawiać
Na pytanie: „kiedy odmawiać”, nie ma jednej konkretnej odpowiedzi ani też nie istnieje liczba „nie”, które powinno usłyszeć dziecko. Nie chodzi też o to, by częściej dziecku odmawiać, ale by robić to zawsze wtedy, kiedy naprawdę jego prośba czy zachowanie utrudnia nam lub uniemożliwia zaspokojenie naszych potrzeb lub kiedy zagraża dziecku. Wielu dorosłych ma jednak kłopot z rozpoznawaniem i ochroną własnych granic.

Jeśli:
▪ bardzo często czujesz złość wobec dziecka,
▪ ciągle czujesz się sfrustrowany/na, bezradny/a w kontakcie z dzieckiem,
▪ przeżywasz porażki i sukcesy swoje dziecka jak swoje własne,
▪ nie możesz znieść, kiedy dziecko nie rozwija się zgodnie z twoimi oczekiwaniami,
▪ nie radzisz sobie, gdy dziecko ma inne zdanie niż ty/ inaczej coś przeżywa, postrzega,
▪ uważasz, że najlepiej wiesz, co jest dobre dla twojego dziecka,
▪ myślisz, że poświęcasz się dla dziecka,
▪ często nie potrafisz dziecku odmówić,
▪ niepokoi cię samodzielność twojego dziecka,
▪ masz wrażenie, że twoje dziecko z tobą nie współpracuje,
▪ nie wiesz, jak powstrzymać swoje dziecko od zachowań, które krzywdzą ciebie lub innych

to prawdopodobnie niewystarczająco dbasz o swoje granice w kontakcie z dzieckiem, możesz mieć również kłopot z respektowaniem jego granic. Jak więc określać i chronić swoją przestrzeń jako rodziców z szacunkiem dla granic naszych dzieci?

Jak odmawiać? Co pomaga, co utrudnia?
Im bardziej jednoznaczny i spójny jest przekaz rodzica, tym łatwej jest dziecku przyswoić sobie jego „nie”. Pomoże w tym autentyczność i rzeczywiste wewnętrzne przekonanie, że odmowa jest sposobem zadbania o siebie. „Nie” powinno być konkretne, zdecydowane, zgodne z przekazem niewerbalnym, a przede wszystkim osobiste. Język osobisty jest prosty, bezpośredni, czytelny, odwołujący się do potrzeb, uczuć i wartości rodzica.

Oprócz używania zwrotów w rodzaju: „chcę / nie chcę”, „zgadzam się / nie zgadzam się”, „lubię / nie lubię”, „proszę, żebyś”, „uważam” itp., warto w kontakcie z dzieckiem wyrażać własne uczucia i potrzeby. Chodzi o pokazanie dziecku, co w związku z jego zachowaniem czy postawą czuje w danym momencie rodzic. Przekaz powinien być prosty, jasny, czytelny, opierać się o fakty związane bezpośrednio ze zdarzeniem. Nie powinien zawierać wyrazów typu „zawsze”, „ciągle”, „nigdy”, np.:

▪ Marysiu, martwi mnie, kiedy zabierasz bez pytania kredki Basi, bo chciałbym, żeby wszyscy mogli się tu dobrze bawić.
▪ Zła jestem, że mnie uderzyłeś, to mnie zabolało. Nie zgadzam się, żebyś mnie bił.
▪ Basiu, spójrz na mnie! Bardzo mi się nie podoba, że uderzasz Tadeusza. Kiedy to robisz, boję się, że stanie mu się krzywda, a chcę, żebyśmy wszyscy czuli się bezpiecznie.
▪ Jest mi przykro, że tak do mnie powiedziałeś. Chcę, żebyś mnie szanował.

Jak wesprzeć dziecko
Przedszkolak to jeszcze małe dziecko, które dopiero poznaje otaczający je świat. Kilkulatek stale więc przekracza granice rodziców, a jednym z powodów jest chęć poznania ich jak najlepiej; co im się podoba, a co nie, czego oczekują, a czego nie chcą. Zadaniem rodzica jest więc wielokrotnie powtarzać „nie” w odniesieniu do tych samych rzeczy (o ile oczywiście jest ono aktualne). Jest jednak wiele innych przyczyn, dla których dziecko może powtarzać zachowania, na które rodzice nie wyrażają zgody. Może to świadczyć np. o tym, że bardzo mu na czymś zależy i nie wie, jak ma zaspokoić swoją potrzebę w inny sposób, albo o tym, że zahamowanie tego działania jest dla niego zbyt trudne, bo nie potrafi sobie inaczej poradzić np. z napięciem. Rolą rodzica jest wtedy pomóc dziecku w poradzeniu sobie z opanowującymi je emocjami i w zaspokojeniu potrzeby w akceptowalny dla dorosłego sposób. Próby przekraczania przez dziecko granic to również wspaniała okazja do nauki: jak regulować emocje, jak zaspokajać potrzeby, jak szukać kompromisów.